Экологиялы туралы білім және саналы тұтыну: неліктен экологиялық тұрғыдан ойлау болашақтың негізі болып табылады?

ХХІ ғасырда экологиялық тұрғыдан ойлау тар мамандар мен белсенділердің ғана мәселесі болуын тоқтатуда. Бұл жалпы мәдениеттің бір бөлігіне айналуда — цифрлық сауаттылық немесе сыни тұрғыдан ойлау дағдылары сияқты қажет. Әсіресе жастармен жұмыс істеген маңызды: ол бүгін ертеңгі күннің тәртібін қалыптастырады. Жаңа буынның экологиялық әрекетіне әсер етудің негізгі құралдарының бірі — жүйелі экологиялық білім беру және тәжірибеге бағытталған бастамаларға қатысу. Қазақстанда "3.2.1. Старт!" жобасы және оның жеңімпаздары мен қатысушылары жастармен тиімді өзара іс-қимылдың жарқын үлгілері болды, олардың сөзбен және іспен экологиялық білім беру идеясын дербес таратып жатқаны бірінші жыл емес.

Идеядан тұрақты бизнеске дейін

Алматыда Данияр Бакимов пен оның командасы негізін қалаған Rocket Plastic жобасы — пластикалық қалдықтарды пайдалы бұйымдарға қайта өңдеу шеберханасын ашты. Шеберхана құру идеясы Даниярдың қатысуынан кейін үлкен іс-шарадан соң пайда болды, онда ол іс-шарадан кейін қалған көптеген пластикалық бөтелкелерді байқады. Бұл оны пластикті жинау мен қайта өңдеуден бастап қабырға сағаттары, кашпо және басқа да интерьер заттары сияқты түпкілікті өнімдерді жасауға дейін толық кезеңді өндіруге шабыттандырды. Сондай-ақ, жастар экология мәселелері бойынша халық үшін шеберлік сыныптары мен дәрістерді ұйымдастыра отырып, білім беру мекемелерімен белсенді ынтымақтасуда.

"Біз Rocket Plastic-те пластикті қайта өңдеуге арналған жабдықты жасап қана қоймай — оны білім беру ортасына енгізудеміз. Көкшетау мен Шымкентте, оқушылар сарайларында біз шредерлеріміз, пресстеріміз, велошредерлерімізбен толыққанды экозертханаларын аштық. Бішкек пен Қарағандыда — университеттерде аштық. Біз жастардың бірнеше айдан кейін қайта өңделген пластиктен өз бұйымдарын жасай бастағанын көрудеміз. Бұл саналы ұрпаққа — ертең қоғамның экологияға деген көзқарасын анықтайтын тұлғаларға салынған жол. Ересектердің көзқарастары қалыптасқан, оларды өзгерту қиынырақ. Ал жастар ермексаз сияқты: біз оларды қалай қалыптастырсақ, елдің болашағы сондай болады", — деді Rocket Plastic негізін қалаушы Данияр Бакимов.

Экология туралы білім беру және консалтинг

Қазақстандағы экология туралы білім берудің тағы бір жарқын үлгісі Recycle BIRGE жобасы, оның мақсаты — адамдар мен бизнеске эко-білім беру арқылы барлық мүмкіндігі бар форматтарда экологиялық әдеттерді саналы түрде енгізуге көмектесу. Ұйым экоконсалтингпен, іс-шараларды экологияландырумен және тұрақты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған білім беру бағдарламаларын әзірлеумен айналысады.

Recycle BIRGE-нің сәтті кейстерінің бірі мектептер үшін жайлы көше дәретханаларын салуға бағытталған Make Mektep жобасына қатысу болды. Осы жобаның аясында Recycle BIRGE командасы жеңіл жейдеден шоппер жасау бойынша шеберлік сабағын және қоқыс пен қайта өңдеу тақырыбында дәріс өткізді.

"Жаһандық экологиялық проблемалар тек Қазақстанға ғана емес, бүкіл әлемге де қатысты және жастардың олармен тікелей бетпе-бет кездесуіне тура келеді. Егер, мысалы, халықаралық агенттіктер құрастырған "Болашақ мамандықтар атласына" қарасаңыз, экологиялық сауаттылықтың тіпті бір қарағанда экологиямен байланысты болмаса да, ондаған жаңа мамандықтарға енгенін байқауға болады. Бұл өмірдің барлық салаларының терең өзгергенін көрсетеді. Мен үшін жобаға қатысу бастапқы нүкте болды: біз идеяны ресімделген жобаға айналдырып, грант алып, оны толыққанды қызметке айналдырдық. Бүгін осы жобаның негізінде біз бұқаралық іс — шараларды өткізудеміз, сайт құрдық және қозғалысты дамытуды жалғастырудамыз", — деді Пакизат Саулабекова.

Саналы тұтынуға арналған сандық ынталандыру

Экологиялық білім беруді дамытудың жаңа кезеңі — цифрлық технологиялар. Владислав Голярко әзірлеген EcoCashback мобильді қосымшасы пайдаланушыларды экологиялық саудалар мен әрекеттері үшін марапаттайтын инновациялық ынталандыру құралы болып табылады. Қосымша дүкендермен және сервистермен біріктірілген қоршаған ортаға әсері аз тауарларды таңдау, сондай-ақ қалдықтарды жинау және қайта өңдеу акцияларына қатысу үшін кэшбэк ұсынады. EcoCashback — бұл білім мен тәжірибенің бірегей үйлесімі жастарға тұрақты тұтыну туралы біліп қана қоймай, пайдамен және түйсікпен қолдау көрсететін таңдау жасауға мүмкіндік береді. Мұндай шешім мінез-құлыққа әсер ететін әдеттердің қалыптасуын ынталандырады.

"3.2.1. Старт!" жобасына қатысу – бұл қаржыландыруды алудың мүмкіндігі ғана емес, сонымен қатар қуатты медиа импульс: мұндай ірі компания сені қолдаса, ол бірден танымдылықты арттырады. Біз бұл ресурсты жаңа бағыттарды дамыту — мысалы, сандық қосымша және қалдықтарды басқарудың ынталандыру жүйесі, тамақ қалдықтарын жемге қайта өңдеу үшін қолданамыз. Алайда, бір ғана білім беру жеткіліксіз. Адамдар бөлек жинаудың не екенін және оның неге маңызды екенін біледі. Мәселе мынада, инфрақұрылым дайын емес. Ашық деректер жоқ: кім жинайды, қандай зат қайта өңделеді, қайда кетеді деген сұрақтар туындайды. Біз Ресейге, Қытайға, Өзбекстанға кетіп жатқан шикізаттарды өндірудеміз. Ал ел ішінде өңдеу мен сату нашар дамыған. Сондықтан бізге тек экологиялық білім беру науқандары ғана емес, сонымен қатар заңнамада, логистикада, тәсілдерде жүйелі өзгерістер қажет. Тек осылай ғана біз қысқа мерзімді бастамаларды тұрақты жүйеге айналдыра аламыз", — деді Владислав Голярко.

Неліктен экологиялық білім беру тек тренд емес

Қоршаған ортаның ластануы, ресурстардың жетіспеушілігі, климаттың өзгеру проблемалары — бұл теория емес, Қазақстанның мегаполистері мен шағын қалаларының тұрғындарының алдында тұрған шындық. Бұл жағдайда ресми ақпарат беру жеткіліксіз. Бүгінгі таңда жастар қатысуды, білімді тәжірибеде қолдану және олардың қатысу нәтижесін көру мүмкіндігіне мұқтаж.

"Қалдықтарды жинауға және сұрыптауға қатысу, экожобаларды әзірлеу немесе тұрақты бастамалар байқаулары болсын – экологиялық білім беру нақты тәжірибенің бір бөлігіне айналған кезде жұмыс істейді. Бұл тәсіл әдеттерді қалыптастырады, құндылықтарға әсерін тигізеді және жеке жауапкершілік деңгейін арттырады. "3.2.1. Старт" сияқты жобаларды қолдау және дамыту қоғамның экологиялық әл-ауқатына инвестициялар болып табылады," — деді ОА және Кавказ елдеріндегі CCI Қазақстан компаниясындағы Үкіметпен байланыс, коммуникациялар және орнықты даму жөніндегі директоры Алима Исембаева.

"3.2.1. Старт!" жобасы: әрекет ету арқылы білім беру

Экологиялық білім беруді жастардың қатысуымен қалай үйлестіруге болатынының жақсы үлгісі, — "3.2.1. Старт!" жобасы Қазақстанда Coca-Cola Icecek Kazakhstan компаниясының қолдауымен жүзеге асырылуда. Сегіз маусымда жоба ондаған жоғары оқу орындарын, мыңдаған студенттерді, саналы жастарды қамтыды және тұрақты даму саласындағы ең көрнекті бастамалардың біріне айналды. Форматы — бәсекеге қабілетті, бірақ күшті білім беру базасымен. Университет командалары пластик жинап қана қоймай, сонымен қатар тұрақты тұтыну, кезеңдік экономика, қалдықтарды дұрыс сұрыптау тақырыптары бойынша білім алады. Қатысушылардың: қайта өңдеудің тек тазалық туралы емес, экономика, ресурстар және даму туралы түсінігіне ерекше назар аударылады. Бұл жерде өзгеріс лезде емес, бірақ ол бірінші тренингтен, бірінші қайта өңделген килограмм пластиктен және бірінші саналы таңдаудан басталады.

Экологиялы туралы ойлау — бұл ертеңгі инвестиция

Тұрақты даму — қызығушылық танытқан және одан хабардар жастарсыз мүмкін емес міндет. Жастар экологиялық теңгерімдегі өздерінің рөлін неғұрлым көп түсінсе, Қазақстанның алдағы онжылдықтарда экономикалық орнықты ғана емес, сонымен қатар экологиялық тұрғыдан жауапты елге айналу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады.

---