Азаматтардың зейнетақы жинақтары қанша және қалай өсті?

2024 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша БЖЗҚ зейнетақы активтерінің жалпы сомасы 18,1 трлн теңгеге жетті — өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 21,9%-ға артық. Барлық дерлік соманы ҚР Ұлттық банкі (ҰБ) басқарады. Осы уақытта инвестициялық портфельді жеке басқарушылардың (ИПБ) басқаруындағы зейнетақы активтері 34,3 млрд теңгені немесе жалпы көлемнің небәрі 0,2%-ын құрады.

Зейнетақы активтерін инвестициялық басқару ел азаматтарының жинақтарын арттыруда маңызды рөл атқарады. Мәселен, 1998 жылы жинақтаушы зейнетақы жүйесі құрылған күннен бастап 2024 жылғы 1 ақпанға дейінгі инвестициялық табыс шамамен 9,5 трлн теңгені құрады. Шын мәнінде, дәл осы табыс портфельдің жартысынан көбін қамтамасыз етеді, бұл азаматтарға зейнеткерлік жаста лайықты өмір сүруге кепілдік береді. Тұтастай алғанда, барлық көрсетілген кезең үшін жинақталған инвестициялық кірістілік өспелі қорытындымен 822,03%-ды, бүкіл кезеңдегі инфляция кезінде 761,15%-ды құрады. Осылайша, жинақталған инвестициялық кіріс ұзақ мерзімді перспективада, инвестициялаудың жоғары тиімділігін растай отырып, инфляциядан едәуір асып түседі.

Маңызды сәт: соңғы жылдары БЖЗҚ зейнетақы активтерінің инвестициялық кірісі барлық геосаяси дүрбелеңдер мен әлемдік күйзелістерге қарамастан оң серпінді көрсетуде. Жалпы, 2023 жылы БЖЗҚ салымшыларының шоттарына шамамен 1,6 трлн теңге мөлшерінде таза инвестициялық табыс түсті, бұл өткен жылғы көрсеткіштен 685,4 млрд теңгеге немесе 77,7%-ға артық. ҚР ҰБ басқаруындағы БЖЗҚ зейнетақы активтері бойынша кірістілік 2023 жылы 10,1% құрады, бұл кезде инфляция 9,8%ды құраған болатын.

2024 жылдың бірінші айында таза инвестициялық табыс 109,6 млрд теңгені құрады. Бұл көрсеткіш өткен жылдың ұқсас кезеңінің көрсеткішінен 45,7 млрд теңгеге немесе 72%-ға жоғары. Кірістілік мәні инфляциядан да асып түседі: 9,5%-ға қарсы 10,3%.

Инвестициялық табыс қаржы құралдары (бағалы қағаздар, салымдар және басқа операциялар) бойынша сыйақы түріндегі кірістерден, қаржы құралдарын нарықтық және валюталық қайта бағалаудан, сыртқы басқарудағы активтер бойынша кірістерден және басқалардан қалыптастырылады.

Табыстылықтың оң көрсеткіштері ҚР ҰБ тарапынан БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқарудың инвестициялық стратегиясымен байланысты.

Инвестициялық портфель үнемі әртараптандырылып отырады, қаражат әр түрлі қаржы құралдарына тек нарықтық жағдайда ғана салынады. Белгілі бір құралдарға қаражат салу кезінде жаһандық және ішкі факторлар ескеріледі. Мәселен, мысалы, ҚР Қаржы министрлігінің мемлекеттік бағалы қағаздарының (ҚР ҚМ МБҚ) үлесі бір жыл ішінде 48%-дан 46,8%-ға дейін қысқарды, шет мемлекеттердің МБҚ үлесі 5,5%-дан 0,14%-ға дейін төмендеді. Сондай-ақ, МҚҰ, ҚР квазимемлекеттік ұйымдарының облигациялары, ЕДБ облигациялары және басқа да қаржы құралдарының үлесінің қысқаруы байқалады. Осы уақытта дамыған елдер активтерінің үлесі 7,25%-дан 8,94%-ға дейін, дамушы елдер активтерінің үлесі 3,75%-дан 5,97%-ға дейін, ал сыртқы басқарудағы активтердің үлесі 9,22%-дан 13,52%-ға дейін өсті. Мұндай әртараптандыру және уақтылы өзектендіру зейнетақы жинақтарының сақталуын және орнықты табыстылығын қамтамасыз етеді.

Мұндай стратегия өз кезегінде портфельдің валюталық құрамдас бөлігінің өзгеруіне әкеледі. Қаңтар айының соңындағы жағдай бойынша қаржы құралдарының валюталар бөлінісіндегі инвестициялық портфелі төмендегідей өзгерді:

• ұлттық валютаның үлесі 71,63%-дан 68,42%-ға дейін қысқарды;
• АҚШ долларының үлесі, керісінше, 28,31%-дан 31,55%-ға дейін өсті;
• басқа валюталардың үлесі 0,03% (бір жыл бұрын — 0,05%) құрады.

Бұл ретте ҚР ҰБ инвестициялық қызметі бірінші кезекте зейнетақы қаражатының сақталуына, содан кейін ғана кірістілік алуға бағытталғанын атап өткен жөн. Ұлттық банк жоғары кірістілікке ұмтыла алмайды, ол әрқашан тәуекелдерді ескереді және зейнетақы жинақтарын қорғау және барабар көбейту мақсатында әртүрлі құралдарға ақылмен инвестициялайды.

Мысалы: инвестициялық портфельді жеке басқарушылармен (ИПБ) салыстырғанда, ҚР ҰБ салымдары неғұрлым сенімді және тәуекелділігі аз болып табылады. Егжей-тегжейлі қарастырайық: «ААА» бастап «BBB−» дейінгі халықаралық шкала бойынша бағалы қағаздар/эмитент рейтингі бар тәуекел деңгейі ең төмен қаржы құралдарына ҚР ҰБ инвестициялары портфельдің 92,7%-ын құрады. Өз кезегінде «ВВ+» бастап «В−» дейінгі халықаралық шкала бойынша және «kzBB+» ұлттық шкаласы бойынша рейтингі бар қаржы құралдары 3,68%-ды құрайды. Рейтингілік бағасы жоқ құралдар тек 3,65% құрайды. Тиісінше, ҚР ҰБ БЖЗҚ зейнетақы активтерінің салымдары барынша сенімді деп айтуға болады.

Сонымен қатар, ИПБ-ның жағдайы мүлдем басқаша. Бес басқарушының төртеуінде инвестициялық портфельдегі рейтингі жоқ қаржы құралдарының үлесі өте маңызды: Halyk Finance-те — 39,1%, Jusan Invest-те — 32,5%, BCC Invest-те — 27,1%, Halyk Global Markets-те — 21,7%. Бұл жоғары тәуекелді инвестициялау стратегиясын көрсетеді. Жоғары тәуекелді инвестициялар шынымен де жоғары табыс әкелуі мүмкін, бұл 2023 жылғы ИПБ көрсеткіштерімен дәлелденді. Алайда, әлемдегі тұрақсыз геосаяси жағдайды ескере отырып, жағдай керісінше, тіпті өте маңызды болуы мүмкін.

Қалай болғанда да, инвестициялардың тиімділігі ұзақ мерзімді перспективада бағалануы керек. Естеріңізге сала кетейік, БЖЗҚ сайтында инвестициялық портфель және жинақ бойынша барлық ақпарат тұрақты негізде жарияланады. Барлық іс-шаралар мөлдір және ашық.

Тағы бір маңызды мәселе: Қазақстанда инфляция деңгейін ескере отырып, міндетті зейнетақы жарналарының сақталуына бірегей кепілдік бар. Төлемдер құқығы басталған кезде салымшының жинақталған кірістілігіне әсер еткен жекелеген кезеңде кірістіліктің төмендеуі кезінде де айырмашылықты өтеуге мемлекет кепілдік береді. Яғни, БЖЗҚ салымшыларының зейнетақы жинақтары кез келген жағдайда инфляциядан 100% қорғалған.

---