23 желтоқсанда онлайн үлгісінде өткен жаңа заң жобасын таныстыру барысында депутаттар БАӘ-мен ратификациялауға ұсынылған Декларацияның тым бұлыңғыр екеніне назар аударды. Оның негізгі ережелерін мемлекеттік шенеуніктердің түсіндіруі мүлде таң қалдырды. Толық ақпаратты Cronos.Asia сайтынан қараңыз.
Үкімет Біріккен Араб Әмірліктерімен (БАӘ) ұзақ мерзімді әріптестік туралы Декларация жобасын таныстыруды бастамас бұрын да Мәжілістің қарауына ұсынылған заң жобасы парламенттегілердің арасында ерекше қызығушылық тудыратыны анық еді. Расында, "Басымдық салалардағы жобаларды дамыту бойынша ұзақ мерзімді стратегиялық серіктестік құру туралы" Декларация жобасының бір тармағына сәйкес, Шүлбі және Өскемен СЭС-терінің 100% мемлекеттік акциялары Абу-Даби және Қазақстан инвесторларының консорциумына сатылуы тиіс. Ал Қазақстан Республикасының үкіметі бұл сатылымға келісімін беріп қойған.
Үкіметтің 2021 жылғы 8 қазандағы №719 қаулысына сәйкес, Премьер-Министр Мамин Ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиевке Қазақстан Республикасының Үкіметі атынан ағымдағы жылдың 10 қазанында Әбу-Даби әмірлігінде дүниеге келген бірлескен декларацияға қол қоюға рұқсат берді.
6 миллиард долларға бағаланған "батпан құйрық"
Алайда, депутаттық корпус пен саяси партиялардың өкілдеріне заң жобасын таныстыруға Әсет Ерғалиев те, Асқар Мамин де қатысқан жоқ. Олардың орнына мәжілісмендер мен саясаткерлердің сұрақтарына министрдің орынбасарлары мен екінші деңгейлі шенеуніктер жауап берді. Таныстыру барысында түртіп алардай, біршама қызықты мәліметтер болды. Мәселен, Ұлттық экономика вице-министрі Әлішер Әбдіқадыровтың сөзінен Декларацияны ратификациялау Қазақстанға Біріккен Араб Әмірліктерінің ірі компанияларынан 6 миллиард доллардан астам тікелей шетелдік инвестиция тартуға мүмкіндік беретіні белгілі болды.
"Араб тарапындағы серіктестер – Абу-Даби ұлттық қоры – ADQ және жалпы активтері 215 миллиард доллардан асатын TAQA ұлттық энергетикалық компаниясы, әлемнің 11-ден астам елінде айтарлықтай инвестициялық және басқару тәжірибесі бар.
Декларацияның негізгі міндеттерінің бірі – 51 пайыздық үлеспен ADQ араб қоры мен 49 пайыздық үлеспен "Самұрық-Қазына" қоры арасында энергетикалық консорциум құру", - деді Әлішер Әбдіқадыров өз сөзінде.
Ұлттық экономика вице-министрі құрылып жатқан консорциум мен холдингтің ұсынылған Декларация аясында алға қойған мақсаттарын да атап өтті. Олардың қатарында Қазақстанның жаңа электр энергетикалық инфрақұрылымын салу және жаңғырту, қой етін жылына 8 мың тонна өндіретін ұсақ қара мал өсіретін шаруашылықтар құру, 24 көтерме тарату орталықтары мен араб-қазақстандық венчурлық қор, сондай-ақ фармацевтика саласындағы ынтымақтастықты дамыту қарастырылған.
Іздестіру жүйесі ұсынған қызықты деректер
Болашақ араб-қазақстандық консорциум-холдингтің жоспарын вице-министр жасағаннан кейін парламент депутаттары мен саяси партиялар өкілдерінің ду қол шашалағы күтілген еді. Бірақ бұл, арабтардың алдағы уақытта "жеңіл шарттармен инвестициялау" туралы салтанатты мәлімдемесіне қарамастан, олай болмады. Керісінше, Әбдіқадыровтың баяндамасы кезінде де тұсаукесерге қатысушылардың едәуір бөлігінің сұрақтары көп болғаны белгілі болды. Айтпақшы, бұл көбінесе онлайн-конференциялар кезінде бірқатар егжей-тегжейлерді нақтылауға мүмкіндік беретін интернеттің әрқашан қол астында болуымен байланысты. Сондықтан, ADQ қоры мен TAQA компаниясы атала салысымен, бізде олардың "шыққан тегін" білуге деген ерекше ынта пайда болды.
Тосын сый ма? Иә. Өйткені, іздеу жүйелерінен ADQ Абу-Даби әмірлігінің егеменді қорларының бірі болғанымен, бірақ іс жүзінде бұл дамушы компания. Әзірлеушілердің басты мақсаты - бір нәрсені өздеріне тиімдірек сату үшін жақсарту.
Айтпақшы, 2020 жылдың наурыз айына дейін ADQ Abu Dhabi Developmental Holding Company (ADDH) деп аталды, негізінен мұнай-газ секторында, бұқаралық ақпарат құралдарында, тамақ өнімдерін өндіруде, туризмді дамытуда, коммуналдық шаруашылықта және азаматтық авиацияда активтерді сатып алуға маманданған. Жаңадан құрылған Wizz Air Abu Dhabi әуе компаниясы осы қордағы 25 компанияның қоржынына кіреді. ADQ активтерінің арасында электр станциялары мүлдем жоқ.
Егер біреудің электр энергиясын өндіруге қатысы бар болса, бұл Абу-Даби ұлттық энергетикалық компаниясы - TAQA. Әлемнің әртүрлі елдерінде ол үлестік қатысу арқылы немесе толығымен 20 электр станциясына иелік етеді. Бірақ бұл жерде нақтылау қажет - олардың басым көпшілігі жылу электр станциялары.
Олардың ішінде ең қуаттысы Абу-Даби әмірлігіндегі Умм-әл-Нар (2300 МВт) және Тавилах В (2200 МВт) газбен жұмыс істейтін электр станциялары, сондай-ақ Фуджейра әмірлігіндегі "F-2" (2100 МВт) және Марокко Корольдігіндегі "Джорф Ласфар" (2056 МВт). Дегенмен, су қоймасы бар гидроэлектростанцияны басқаруда TAQA мен ADQ компаниясының тәжірибесі жоқ.
Оның үстіне Қазақстан парламенті араб тарапымен Декларацияны ратификацияласа, трансшекаралық өзендегі электр қуатын жеткізуді реттейтін стратегиялық маңызы бар су электр станцияларының 100 пайыз шетелдік компанияның меншігіне өтуінің әлемдік тәжірибеде прецеденті қалыптасады.
Теңгемен алып, доллармен қайтарамыз
Қазақстан-Араб декларациясының онлайн таныстырылымында модератор болған Парламенттің Экономикалық реформалар және өңірлік даму комитетінің төрағасы Альберт Раудың сауалына жауап дәл осы нюанста жатқан шығар.
" Жалпы, осы Декларацияны ратификациялау не үшін қажет? Біріншісін ескере отырып, біз қолданыстағы ұлттық заңнамадан қандай тармақтар бойынша ауытқып жатырмыз? Екіншіден, парламенттің қолданыстағы "Инвестициялар туралы" заң аясында үкіметке берген кең өкілеттіктерін ескерсек, өзгеріс не үшін қажет болды? Бұл дәстүрлі сұрақтар. Келісімді ратификацияға жіберген сәтте, олар ұлттық заңнамадан қай тұсында ауытқығанын сұраймыз. Ешқандай ауытқу болмаса, парламентке барудың керегі не?", - деп сұрады Мәжіліс депутаты Альберт Рау, бұл сұрағын, Ұлттық экономика вице-министрі Әбдуқадыровқа бағыттап.
Бірақ Әлішер Әбдіқадыров та, ҚР Әділет министрлігінің өкілі де мәжілісменнің сауалдарына нақты жауап бере алмады. Іс-шара барысында, айтпақшы, араб тарапы екі айлық келіссөздерден кейін Қазақстан тарапынан Декларацияны парламентте ратификациялауды ғана емес, сонымен қатар Қазақстан Республикасының бірқатар заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап еткені белгілі болды.
Нақты қай тұсына? Билік өкілдерінің сылдыр жауаптарына қарағанда, бұл кейінірек белгілі болады.
Ал шетелдіктердің заңнамаға өзгерістер енгізу талаптары туралы сөз қозғалғанда, Декларацияны таныстыруға қатысушылардың қызығушылығы айтарлықтай арта түскені анық. Тиісінше, оның әрбір тармағы ерекше ілтипатпен қарала бастады, бұл парламент депутаттарының үкімет өкілдеріне қойған сауалдарында көрініс тапты.
"Өз сөзінде Әлішер Елісұлы (Әбдіқадыров – Ұлттық экономика вице-министрі) электр энергиясының бағасы көтерілмейтінін атап өтті. Бұл келісім-шарттың аталған тармағына қаншалықты сәйкес келеді? Электр энергиясының бағасы доллармен кемінде 13% мөлшерінде тартылған қаражатты ескере отырып, оның ішінде электр энергиясының бағасын қазақстандық теңгенің АҚШ долларына қатысты ауытқуына сәйкес 100%-ға түзетуді ескере отырып, ішкі табыстылық мөлшерлемесіне негізделетін болады", - деп Мәжіліс депутаты Ерлан Саиров Декларацияның бірінші тармақтарының бірін оқып шықты.
Бұл ретте мәжілісмен Өскемен мен Шүлбі су электр стансаларының сатылуына байланысты қаржы ауыртпалығының бір бөлігі электр қуатының ақысын доллармен емес, теңгемен төлейтін Қазақстанның қарапайым азаматтарына ауыртпалық әкелетінін атап өтті. Саиров ратификациялауға ұсынылған Декларацияның елдің ұлттық қауіпсіздігі мүдделеріне сәйкестігіне үкіметте сараптама бар ма деген сұрақты да қойды.
Мұнымен әңгіме аяқталмады. Үкімет мүшелері – энергетикалық консорциумның мүшесі айтқан қазақстандық инвестор туралы депутаттардың сауалы да біртүрлі қойылды. Ратификациялауға ұсынылған Декларацияның бірқатар баптарына сәйкес оның кәсіпорындарына электр энергиясының тарифтері бойынша жеңілдіктер берілгені факт. Бұл жолы болғыш адамның кім екені әлі белгісіз. "Самұрық-Қазына" өкілдерінің айтуынша, ол құрылып жатқан қазақ-араб холдингінің 49 пайыз акциясына ие болады. Тұсаукесерді талқылау барысында үкімет мүшелерінің бірі бұл "Самұрық-Қазына" қоры болатынын атап өтті. Бұл Машкевич-Шодиевтің ERG корпорациясы болады деген бейресми ақпарат та бар.
Қытайдан неге теріс айналдық?
Қалай десек те, депутаттардың сауалдары жауапсыз қалған соң, үкіметке ашық түрде жауап беретін кез келді. Мәселенің бірқатары ауыр жанжалға әкеледі. Мысалы, Қаржы вице-министрі Данияр Жаналинов аталған су электр стансаларының тендерлерін аздап болса да еске түсірді. Мәселен, оның айтуынша, бастапқыда екі су электр станциясын да, су қоймаларымен және оған қатысты инфрақұрылыммен бірге ашық тендер арқылы іске асыру жоспарланған. Тіпті алдын ала конкурс жарияланып, кейін одан бас тартылды. Бір қызығы, ашық дереккөздер бойынша ADQ активтерінің арасында электр станциялары мүлдем жоқ екенін растайтын ақпаратқа қарамастан, қазақстандық шенеуніктер өз түсініктемелерінде керісінше ақпаратты растап отыр.
"Содан кейін араб инвесторларын тарту туралы шешім қабылданды, өйткені басқа инвесторлардың пайда болуы мүмкін, мысалы, әлдеқайда жоғары баға ұсынған Қытай тарапы бұл нысандарды өз мүдделері үшін алуы мүмкін. Мұнда біз араб тарапымен ынтымақтастықты қамтамасыз еттік, өйткені оның мұндай жобаларды жүзеге асыруда тәжірибесі мол. Оның үстіне халықаралық тәжірибе! Әрі олардың бұл кәсіпорындарға инвестиция салатын капиталы көп", - деп депутаттардың сауалдарына жауап берген Данияр Жаналинов араб инвесторларының алдында екі су электр станциясының қуаттылығын одан әрі ұлғайту мен облыс тұрғындарын электр энергиясымен қамтамасыз ету міндеті тұрғандығын айтты.
Тәбеті зор серіктес
Айтпақшы, Қазақстан Республикасының Үкіметі алға қойған араб тарапымен ынтымақтастық туралы Декларацияның тармақтарына сәйкес, Әбу-Даби кәсіпкерлері су қоймаларымен қатар тек Өскемен және Шүлбі су электр стансаларына меншік құқығын алумен шектелмейді. Оны Қазақстан парламенті ратификациялаған жағдайда, олар сондай-ақ елдің электр желілерін басқарушысы "KEGOC" АҚ акцияларының 39%-ға дейінін және ірі электр станцияларын бақылайтын "Самұрық-Энерго" АҚ-ның 49%-ға дейінгі акциясын және Екібастұздағы "Богатырь" көмір кенішінің активтерімен бірге алады.
Рас, арабтар "KEGOC" АҚ акцияларына қатысты біраз әбігерге түсуі мүмкін. "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ АҚ Инвестициялар, жекешелендіру және халықаралық ынтымақтастық жөніндегі басқарушы директоры Ернар Жанәділдің айтуынша, "KEGOC" АҚ акцияларының 10%-ы ашық IPO арқылы сатылғандықтан, бұл компания автоматты түрде жекешелендіру тізімінен шығып қалған. Араб тарапының "Самұрық-Энерго" АҚ-ты ішінара бақылауға алудың нақты мүмкіндігі бар. Оның нақты екі себебін атап өтуге болады.
Біріншісі – кәсіпорынның негізгі қорларының әбден тозығы жеткендігі және қомақты күрделі салымдарды қажет ететіндігі.
Екіншісі – "жасыл энергетика" деп аталатын жаһандық тренд, оны дамыту үшін Қазақстанда "Самұрық-Қазына" қоры мамандарының пікірінше, ADQ қоры мен TAQA компаниясы стратегиялық инвесторлар ретінде әрекет ете алады.
Жауапсыз қалған көп сұрақ
Сонымен бірге, Қазақстан-Араб декларациясын ратификациялау туралы заң жобасының тұсаукесеріне қатысқандардың ешқайсысы фармацевтика және мал шаруашылығы саласындағы ынтымақтастық туралы егжей-тегжейлі мәлімет ала алмады.
Декларацияның өзінде бұл туралы көп айтылмаған. Түсініксіз тұстары көп, мысалы, "СК-Фармация" ЖШС және "Rafed Healthcare Supplies" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің фармацевтикалық өнімдерді пилоттық топпен сатып алуы" нені білдіреді? Олар дәрі-дәрмек пен медициналық бұйымдарды басқа жерден бірге сатып ала ма? Қандай бағаға? Бұл тандемде кім көшбасшы, кім ізбасар болады?
Ақпарат: екі компания да сатып алу ұйымдарын басқарады. Оның үстіне, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі өкілдерінің мәлімдемесіне қарамастан, араб компаниясының қазақстандықтар сияқты фармацевтикалық өнім шығаратын жеке өндірісі жоқ. Қалай болғанда да, Rafed-те тіпті фармацевтикалық компаниялардың акциялары туралы ақпарат жоқ.
Сонымен қатар, іскерлік байланыс орнатуға аранлған LinkedIn әлеуметтік желісінде 2020 жылы негізі қаланған, Абу-Дабиде орналасқан Rafed компаниясы - бұл "сатып алуға бағытталған жаңа топтық ұйым" деп белгіленген.
Қазақстан аумағында Біріккен Араб Әмірліктерімен бірлескен мегафермалар құру туралы "қой, қозы және басқа да жануарлар табынының тұрақты өсуі мен дамуы үшін қажет" тармағы да бұлыңғыр көрінеді.
Ұлттық экономика вице-министрінің мәлімдемесінен ұсақ малды өсіруге 50 миллион доллар бөлінетіні, сонымен бірге бұл шаруашылықтардағы қой еті негізінен 10 миллион халқы бар БАӘ нарығына жөнелтілетіні белгілі болды. Бұл мәселе жалпылама түсінікті болғанымен, Қарағанды облысындағы "Qazaq Steppe Sheep" жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне қандай рөл берілгені жұмбақ күйде қалып отыр.
Statsnet контрагенттік тексеру қызметінің мәліметінше, қой-ешкі өсірумен айналысатын Qazaq Steppe Sheep жеке компаниясы Теміртауға қарама-қарсы Самарқанд су қоймасының ортасында дерлік Жаңаауыл аралында орналасқан. Демек, бұл аралда қазақ-араб мегафермалары салынбақ па? Әлде олардың алатын жер ауқымы әлдеқайда кең бола ма? Ратификациялауға ұсынылған Декларацияға сәйкес Қазақстан тарапы "қолданыстағы ұлттық заңнамаға сәйкес жер телімдерін беруге" тиіс екенін ескерсек, жер мәселесі қалай шешілмек?
Ауыл шаруашылығы министрлігі қазақ-араб келісімін таныстыру шарасын жай ғана назардан тыс қалдырғандықтан, ешкім нақты жауап алған жоқ.
"Біріккен Араб Әмірліктерінің міндеттемесі" Декларациясының тармағының мазмұнымен танысу барысында парламент мүшелері мен саяси партия өкілдері таңданысын жасырмады.
Мәселен, бұл тармақ бар-жоғы бір сөйлемнен тұрады екен. Онда БАӘ үкіметі стратегиялық инвестициялық жобаларды тиісті түрде қаржыландыруға, сондай-ақ жобалар араб тарапының мүдделеріне сай болған жағдайда үшінші тұлғалардың инвестицияларын тартуға қолдау танытып, көмек көрсетуге уәде беретіні атап өтілген. Салыстырып қарайтын болсақ, қазақстандық тараптың міндеттемелері 6 тармақтан тұрады, оның ішінде бірлескен жобаларды жүзеге асыру үшін қажетті инфрақұрылымды салу шығындарын өтеуге және араб компанияларына Қазақстан Республикасының аумағында олардың қызметі үшін басым құқықтарды беруге Парламент бекіткен Декларация негізінде кепілдіктер берілген.
90-жылдарға қайта оралдық па?
Нәтижесінде "Басымды секторлардағы жобаларды дамыту бойынша ұзақ мерзімді серіктестік құру туралы декларация" бірлескен қазақ-араб заң жобасына байланысты Үкімет пен Мәжіліс депутаттары бір мәмілеге келе алмады. Тіпті, депутаттық корпус тарапынан "мұндай келісімдерді қабылдайтындай, қазір 90-шы жылдар емес" деген ескерту де айтылды.
Осыған орай, жұмыс тобының отырысын қорытындылай келе, шара модераторы, Мәжіліс депутаты Альберт Рау Мәжіліс депутаттары қойған сұрақтарға Үкімет тарапынан толыққанды жауап алатынына сенім білдірді.
Дегенмен, Асқар Маминнің басшылығындағы үкімет Декларацияға парламенттің, кейінірек ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың қол қоюын жүзеге асыруы мүмкін. Шынында да, тұсаукесер барысында Ұлттық экономика вице-министрі Әбдіқадыровтың уәдеге толы сөзіне жиналған саясаткерлердің ешқайсысы аса мән бермеді: "Жалпы, Декларацияны жүзеге асыру елімізге инфрақұрылымға ірі инвестиция тартуға мүмкіндік береді. Еуропаның, АҚШ-тың және Ресейдің ірі инвесторларына тәуелділікті азайту арқылы инвесторлар нарығын әртараптандыруға мүмкіндік бар. Жаңа жұмыс орындарын құру, көміртектің бейтараптығына қол жеткізуге болады. Қазақстандық ауыл шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігін арттырып, венчурлық қаржыландыру арқылы жаңа технологияларды енгізу, халық үшін сапалы дәрі-дәрмектің қолжетімділігін арттыру мүмкіндігі туады".
Бұл Декларацияның жай-жапсарын білмей тұрып, келісім беру үлкен қателікке ұрындырары сөзсіз. Араб кәсіпкерлерінің еліміздің жаңа қожайынына айналу қаупінің өзі бұл істе мәселені жеті рет өлшеп, бір рет кесудің қажеттігін көрсетеді.
Тақырыпқа сай материалдар:
Как арабы могут стать новыми хозяевами Казахстана
Уже 4 мая сразу две стратегически важные ГЭС могут уйти с молотка
Жители страны требуют остановить приватизацию двух ГЭС в Восточном Казахстане
Когда и кому продадут Шульбинскую и Усть-Каменогорскую ГЭС?
Кез келген материалды қолдану үшін cronos.asia сайтына гиперсілтеме жасаңыз.
Central Asia Cronos Telegram-каналына жазылып, өзекті ақпаратты бірінші болып біліңіз!